Marzec 2025

Ruszył nabór na gminnych operatorów programu „Czyste powietrze”. Od 7 marca do 30 czerwca 2025 r. gminy mogą zgłaszać do wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW) chęć pełnienia roli operatorów powracającego programu. Zadaniem operatora jest wsparcie potencjalnych beneficjentów uprawnionych do podwyższonego poziomu dofinansowania. Chodzi przede wszystkim o osoby ubogie energetycznie, które mogą mieć trudności z samodzielną koordynacją inwestycji. Gminy są docelowym operatorem, ponieważ najlepiej są w stanie zidentyfikować, kto na ich obszarze najbardziej potrzebuje wsparcia. Samorządy mogą jednak niechętnie podchodzić do współpracy przy programie z obawy, że zostaną obarczone winą za ewentualne opóźnienia w wypłacie pieniędzy. Dotychczas do roli operatora zgłosiło się 950 gmin. Tam, gdzie gmina nie zgłosi chęci koordynowania programu, obowiązki operatora mogą przejąć organizacje pozarządowe lub WFOŚiGW. Zadania operatorów podzielono na dwa etapy: pierwszy obejmie identyfikację potencjalnych beneficjentów i pomoc w przygotowaniu wniosku o dofinansowanie; drugi – wsparcie w realizacji i rozliczeniu inwestycji. Najwyższy poziom dofinansowania będzie dostępny tylko przy udziale operatora. Gminy będą wynagradzane za działalność operatorską w formie ryczałtu – łącznie mogą otrzymać 1,7 tys. zł za jednego beneficjenta.

Temat czystego powietrza powrócił do kampanii wyborczej. Mimo wysokich poziomów zanieczyszczeń, z którymi polskie miasta mierzyły się zimą, kwestia walki ze smogiem rzadko pojawia się w kampanijnych wystąpieniach i programach kandydatów na prezydenta. W marcu przypomniał o niej kandydat Koalicji Obywatelskiej Rafał Trzaskowski. Na Forum Ekologicznym w Szczecinie przedstawił walkę ze smogiem jako jeden z trzech priorytetów transformacji energetycznej (obok niższych rachunków za prąd i bezpieczeństwa energetycznego), podkreślając jej kluczowe znaczenie dla zdrowia Polek i Polaków. Z kolei na Podkarpaciu Konfederacja, na czele z europosłem Tomaszem Buczkiem, aktywnie wspiera protest podwykonawców inwestycji dofinansowanych w ramach programu „Czyste powietrze”, którzy oczekują na opóźnione wypłaty z WFOŚiGW w Rzeszowie. Protestujący tłumaczą, że brak pieniędzy z programu zagraża stabilności finansowej ich firm – zainwestowali oni w projekty własne środki, a teraz oczekują na rekompensatę, która ma wypełnić powstałe luki w budżetach. 18 marca z protestującymi spotkał się wiceprezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) Robert Gajda, ale rozmowy nie przyniosły znaczących deklaracji. Przedsiębiorcy zapowiadają kontynuację nacisków. Wznowienie programu „Czyste powietrze” z końcem marca może sprawić, że temat smogu pozostanie obecny w debacie politycznej również w kwietniu.

Kraków zaprezentował wnioski z konsultacji społecznych o strefie czystego transportu. Konsultacje, zorganizowane przez Zarząd Transportu Publicznego (ZTP), trwały od 29 listopada 2024 r. do 17 stycznia 2025 r. Miasto otrzymało od mieszkańców około 20 tys. zgłoszeń dotyczących projektu uchwały Rady Miasta z grudnia 2024 r. o wprowadzeniu strefy. Zorganizowano też spotkania stacjonarne oraz wirtualne, podczas których przedstawiciele władz miasta i eksperci odpowiadali na pytania mieszkańców. Zgłoszone uwagi prawdopodobnie przyczynią się do nieznacznego złagodzenia przepisów grudniowego projektu uchwały. Dyrektor ZTP Łukasz Franek poinformował, że strefa zacznie obowiązywać najwcześniej 1 grudnia 2025 r., a nie 1 lipca, jak wcześniej planowano. Obostrzenia mają nie obowiązywać mieszkańców miasta legitymujących się Kartą Krakowską, która obecnie pozwala na preferencyjne traktowanie w strefie płatnego parkowania (początkowo mieszkańcy mieli być zwolnieni z ograniczeń tylko do 2030 r.). Granice strefy zostaną wyznaczone maksymalnie do IV obwodnicy miasta. Właściciele pojazdów zarejestrowanych poza Krakowem, które nie spełniają wymogów strefy, przez trzy lata będą mogli wjeżdżać do miasta po uiszczeniu opłaty emisyjnej. W konsultacjach ujawniło się też mocne poparcie dla rozwiązań alternatywnych dla samochodów, głównie rozwoju linii tramwajowych i parkingów park & ride.

W kolejnych miesiącach Ministerstwo Klimatu planuje aktualizację programu rozwoju geotermii do 2040 r. Zmiany zapowiedział w Sejmie Krzysztof Galos, wiceminister resortu i Główny Geolog Kraju. Jak ocenił, obowiązująca strategia (z 2021 r.) ma swoje mocne i słabsze strony, więc należy jedynie „zmienić w niej punkty ciężkości”. Priorytetem ma pozostać wykorzystanie energii geotermalnej w ciepłownictwie, zwłaszcza w mniejszych miastach z istniejącą siecią, m.in. na Podhalu oraz w województwach łódzkim i wielkopolskim. W dużych miastach, jak Łódź czy Poznań, dla rozwoju geotermii konieczne będą partnerstwa publiczno-prywatne. Obecnie w kraju działa dziewięć ciepłowni geotermalnych, a w 2025 r. uruchomione zostaną kolejne dwie. Inwestycje odwiertowe wspiera NFOŚiGW, który od 2019 r. przeznaczył na ten cel 900 mln zł. Rozwój sektora zależy jednak od dalszego wsparcia państwa, ponieważ koszt odwiertu to jedynie ok. 20 proc. budżetu całej inwestycji w ciepłownię.

Zakończyła się światowa konferencja WHO poświęcona zanieczyszczeniu powietrza i zdrowiu. Podczas drugiej już światowej konferencji w tej sprawie, zorganizowanej w Kolumbii, dyrektor generalny Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus powiedział, że zatrucie powietrza jest co roku powodem śmierci około 7 mln ludzi i „stanowi jedno z największych zagrożeń naszych czasów”. Ghebreyesus podkreślał, że „dla coraz większej liczby ludzi przyczyną śmierci staje się, wobec zatrucia atmosfery ziemskiej, już sama funkcja oddychania”. Na koniec konferencji ogłoszono apel podpisany przez łącznie 47 mln pracowników instytucji i służb ochrony zdrowia z całego świata. Wzywa on do „jak najszybszego podjęcia działań mających na celu zredukowanie zatrucia powietrza na naszej planecie”.