Luty 2025

Publikacja ma na celu wsparcie miast w dążeniu do czystego powietrza. Według szacunków Banku Światowego roczny koszt szkód zdrowotnych spowodowanych zanieczyszczeniem pyłem PM2,5 stanowi równowartość 6,1 proc. światowego PKB. Najbardziej narażone na ponoszenie tych kosztów – ze względu na gęstość zaludnienia – są miasta. Jednym ze skutecznych narzędzi walki z tym zjawiskiem jest tworzenie przez władze miejskie stref czystego transportu (SCT), które mają zapobiegać niskiej emisji pochodzącej z pojazdów spalinowych – zwłaszcza dwutlenku azotu (NO₂) i cząstek stałych (PM10 i PM2,5). Funkcjonowanie stref nie tylko poprawi jakość powietrza i zdrowie mieszkańców, ale również przyczyni się do zmniejszenia hałasu i optymalizacji transportu publicznego. Wprowadzenie SCT wiąże się jednak z wyzwaniami, takimi jak koszty dla budżetu, konieczność stworzenia systemu kontroli oraz sprzeciw części mieszkańców, którzy nie mogą lub nie chcą zmienić swojego stylu życia. Dlatego bardzo ważne jest, by miasta dobrze przygotowywały się do tworzenia stref. Poradnik, opracowany przez ekspertów Clean Air Fund, dzięki licznym przykładom dobrych praktyk i udanych wdrożeń SCT, ma posłużyć jako mapa drogowa dla działań władz miejskich.

Największą aktywność w likwidacji tzw. kopciuchów oraz poprawie efektywności energetycznej domów w 2024 r. wykazały gminy z Mazowsza. W grupie najlepszych 100 gmin aż 29 pochodzi z tego województwa, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu z 2023 r., kiedy w pierwszej setce znalazły się tylko cztery mazowieckie gminy. Niepokojący jest spadek pozycji województwa śląskiego – w 2023 r. było liderem wymiany kopciuchów, natomiast w 2024 r. zajęło dopiero siódmą lokatę w rankingu. Eksperci Polskiego Alarmu Smogowego sugerują, że nagłe spowolnienie tempa wymiany przestarzałych pieców wynika z wyczerpania się puli osób, które z własnej inicjatywy zgłaszały się do programu „Czyste powietrze”. Były one świadome korzyści płynących z wymiany źródeł ciepła na bardziej efektywne lub wystarczająco samodzielne, aby samemu wypełnić wniosek. Takich osób w całej Polsce będzie jednak coraz mniej. Potencjalni nowi beneficjenci będą wymagali wsparcia i większych nakładów pracy ze strony lokalnych operatorów programu. Autorzy raportu popierają propozycję NFOŚiGW, by w nadchodzącej reformie „Czystego powietrza” uwzględnić kluczową rolę gmin jako operatorów. Podkreślają jednak, że będzie to wymagający proces.

Eksperci Polskiego Stowarzyszenia Nowej Mobilności diagnozują obecny stan zrównoważonego transportu i wskazują kierunki jego dalszego rozwoju. Z wyników ogólnopolskiej ankiety wynika, że niemal co czwarty Polak jest zainteresowany zakupem fabrycznie nowego, całkowicie elektrycznego samochodu. Większość badanych dostrzega korzyści ekonomiczne związane z użytkowaniem pojazdów elektrycznych, ale 74 proc. z nich oczekuje, że różnica w cenie nabycia nie przekroczy 10 tys. zł względem samochodu spalinowego. Respondenci zwracali również uwagę, że samochody elektryczne nie cieszą się popularnością na rynku wtórnym. Tylko 4,4 proc. spośród zainteresowanych zakupem auta używanego brało pod uwagę pojazd całkowicie elektryczny. Zaskakujący jest fakt, że aż 52 proc. potencjalnych nabywców samochodów elektrycznych nie słyszało o dopłatach z programu „Mój elektryk”. Według autorów raportu dla przyszłości nowej mobilności kluczowe jest zwiększenie konkurencyjności cenowej aut elektrycznych, rozwój sieci stacji ładowania oraz poprawa komunikacji ze społeczeństwem na temat szans i korzyści wynikających z elektromobilności.

Raport analizuje konsekwencje wdrożenia dyrektywy ETS2 oraz potencjał Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK) jako narzędzia łagodzenia skutków ubóstwa energetycznego i transportowego. Według autorów dyrektywa może znacząco podnieść koszty ogrzewania i paliw, co uderzy szczególnie w osoby o niskich dochodach. Aby zapobiec wzrostowi liczby ubogich energetycznie, Polska powinna skorzystać z unijnego SFK, który w latach 2026–2032 może dostarczyć nawet 15 mld euro na działania osłonowe i inwestycje w efektywność energetyczną. Eksperci Instytutu Reform wskazują, że środki te powinny zostać przeznaczone na kompleksową termomodernizację budynków, wymianę źródeł ciepła na bardziej ekologiczne, rozwój odnawialnych źródeł energii oraz poprawę dostępności transportu publicznego. Instytut zaleca jak najszybsze opracowanie planu społeczno-klimatycznego, który określi priorytety wydatkowania pieniędzy z SFK, umożliwiając skuteczne łagodzenie skutków transformacji energetycznej. Autorzy raportu podkreślają, że jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki, wzrost cen energii może pogłębić nierówności społeczne i spowodować, że miliony Polaków nie będą w stanie zapewnić sobie odpowiedniego ogrzewania czy transportu. Oprócz wyższych obciążeń finansowych dla obywateli, zaniechanie działań oznacza też pogorszenie jakości powietrza oraz wzrost kosztów zdrowotnych.