Grudzień 2024

Ministerstwo Klimatu przekazało do konsultacji projekt rozporządzenia o wymaganiach jakościowych dla biomasy drzewnej w formie brykietu i pelletu. Normy zostaną wyznaczone dla biomasy pozyskanej z drzew i krzewów, wprowadzanej do obrotu i przeznaczonej do spalania w gospodarstwach domowych lub instalacjach o mocy cieplnej poniżej 1 MW. Określą one m.in. dopuszczalną zawartość wilgoci, popiołu czy związków siarki i chloru. Obecnie paliwa stałe z biomasy, takie jak brykiet lub pellet, nie są objęte w Polsce żadnymi wymogami jakościowymi. Biomasa drzewna jest natomiast ważnym źródłem ogrzewania w budynkach mieszkalnych – zgodnie z Centralną Ewidencją Emisyjności Budynków, blisko 253 tys. z nich posiada wyłącznie piece na pellet drzewny, a 1,241 mln ogrzewa się drewnem kawałkowym. Wprowadzając normy jakościowe dla brykietu i pelletu, resort klimatu robi ważny krok w walce z zanieczyszczeniem powietrza w Polsce. O tego typu przepisy od wielu lat apelowały organizacje pozarządowe zajmujące się smogiem, walcząc równolegle o przyjęte w listopadzie bardziej rygorystyczne normy dla węgla grzewczego. Równocześnie wprowadzenie wymagań jest tzw. kamieniem milowym Krajowego Planu Odbudowy.

Samorządowcy i organizacje pozarządowe apelują o wznowienie programu „Czyste powietrze”. Decyzja NFOŚiGW z końca listopada o zawieszeniu głównego rządowego programu dotacji na wymianę źródeł ciepła spotkała się ze sprzeciwem samorządowców z całej Polski, w tym Związku Miast Polskich i Federacji Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP. Krytykują oni przede wszystkim nagłe podjęcie decyzji oraz brak konsultacji. Apel do premiera Donalda Tuska o wznowienie programu wystosowało też 30 organizacji pozarządowych, na czele z Polskim Alarmem Smogowym. Aktywiści i eksperci podkreślają zalety i dotychczasowe osiągnięcia programu. Jednocześnie przestrzegają, że jego nagłe zawieszenie na kilka miesięcy naruszyło zaufanie do instytucji państwowych i może przyczynić się do znaczącego spowolnienia procesu wymiany pieców. Powołując się na wcześniejsze reformy wprowadzane w programie, autorzy apelu utrzymują, że potrzebne zmiany można zrealizować szybciej. Wśród postulowanych reform wymieniają: wprowadzenie prostych zmian uszczelniających program, wzmocnienie oferty doradztwa energetycznego dla najuboższych oraz przedstawienie długoterminowego planu finansowania programu. 16 grudnia Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do NFOŚiGW z prośbą o wyjaśnienie decyzji o zawieszeniu programu.

13 grudnia prezydent podpisał nowelizację ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Zgodnie z nią w miastach liczących powyżej 100 tys. mieszkańców wprowadzony zostanie obowiązek ustanawiania stref czystego transportu (SCT) w przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu (NO2) w powietrzu. Do tej pory takie przekroczenia odnotowano w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu oraz Katowicach. Wielkość stref zostanie określona przez samorządy. Ponadto od 2026 r. miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców zostaną zobowiązane do zakupu wyłącznie zeroemisyjnych autobusów. Podczas pierwszego czytania projektu ustawy, Marek Wójcik ze Związku Miast Polskich zwrócił uwagę, że 37 polskich miast z ponad 100 tys. mieszkańców musiałoby kupić 7363 autobusy zeroemisyjne, aby spełnić wymogi nowych przepisów. Wiceminister klimatu Krzysztof Bolesta odpowiedział, że samorządy już teraz wymieniają pojazdy w tempie „mniej więcej 450 autobusów rocznie”. Obecnie SCT funkcjonuje jedynie w Warszawie – wprowadzono ją w lipcu 2024 r., ale za łamanie jej zasad wciąż przewidziane są jedynie pouczenia, a nie mandaty. 20 grudnia kończą się z kolei rozpoczęte w listopadzie konsultacje w sprawie ponownego wprowadzenia SCT w Krakowie – prowadzi je krakowski Zarząd Transportu Publicznego w formule online i otwartych spotkań. Temat stref pozostaje przedmiotem krytyki ze strony prawicowych mediów, a w konsultacjach bierze udział sporo przeciwników proponowanych rozwiązań.

Dwie osoby pozwały Skarb Państwa za brak skutecznej walki ze smogiem. Zmagający się z astmą 55-letni mieszkaniec Rybnika oraz 5-letni mieszkaniec Torunia, reprezentowany przez matkę, domagają się odszkodowań za utratę zdrowia oraz koszty leczenia. Mieszkaniec Rybnika liczy na 200 tys. zł zadośćuczynienia, a jego pozew dotyczy ostatnich 20 lat. W przypadku chłopca z Torunia chodzi zaś o 100 tys. zł i 5 lat. Pozwy w Sądzie Okręgowym w Warszawie złożyła Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, która reprezentuje obydwu poszkodowanych. Fundacja utrzymuje, że w obydwu przypadkach doszło do naruszenia dóbr osobistych oraz praw podstawowych chronionych przez Europejską konwencję praw człowieka. Prawnicy chcą udowodnić istnienie związku przyczynowo-skutkowego między zanieczyszczeniem powietrza a stanem zdrowia poszkodowanych. Wcześniej podobną linię argumentacji zastosował inny mieszkaniec Rybnika, Oliwer Palarz, któremu w 2021 r. po 6 latach procesu Sąd Okręgowy w Gliwicach przyznał 30 tys. zł zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. W sprawie tej Sąd Najwyższy orzekł, że prawo do oddychania czystym powietrzem samo w sobie nie jest dobrem osobistym, ale wpływa znacząco na inne dobra, takie jak wolność czy zdrowie. Wyrok z 2021 r. był przełomowy, gdyż po raz pierwszy formalnie uznano odpowiedzialność państwa za zapewnianie obywatelom dostępu do czystego powietrza.